Dreiging van het Openbaar Ministerie (OM) weerhoudt artsen ervan een zwangerschap bij medisch zwaarwegende redenen na 24 weken te beëindigen, concludeert onderzoeksbureau ZonMW in een recent rapport. Geadviseerd wordt, het OM op afstand te zetten, om te voorkomen dat vrouwen hun heil in het buitenland moeten zoeken.
Een complete beroepsgroep wordt angstig gemaakt en verworvenheden staan op het spel. Waar hebben we dat eerder gehoord?
Vandaag, 1 april, is het precies twintig jaar geleden dat in Nederland de euthanasiewetgeving van kracht werd. Dat gebeurde na een jarenlange strijd waarin moedige artsen, juristen en politici hun nek durfden uit te steken. De Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) oefende flink wat druk uit. Met dank aan minister Els Borst kwam een wet tot stand die weliswaar geen recht geeft op euthanasie maar die er wel voor zorgt dat een arts die een verzoek om levensbeëindiging inwilligt, niet strafbaar hoeft te zijn. Er moet aan een aantal voorwaarden zijn voldaan. Zo moet het verzoek ertoe vrijwillig en weloverwogen zijn, moet er sprake zijn van uitzichtloos en ondraaglijk lijden en moeten arts en patiënt het erover eens zijn dat er geen alternatief is. Elke uitgevoerde euthanasie komt op tafel bij een regionale toetsingscommissie. Die stelt tot dusver vast dat in 99,8% van alle gevallen zorgvuldig is gehandeld.
Wereldwijd zijn er maar een handjevol landen die zo’n wet hebben. Mede gezien de transparante en zorgvuldige manier waarop wordt omgegaan met euthanasie kunnen we spreken van een verworvenheid waar we trots op mogen zijn. In de twintig jaar dat de wet nu geldt, is slechts één arts strafrechtelijk vervolgd. Na een jarenlange, slopende rechtsgang werd zij door de Hoge Raad ontslagen van rechtsvervolging.
In de praktijk is euthanasie echter nog lang niet die vanzelfsprekendheid die veel mensen veronderstellen. Dat ligt overigens niet aan de wet. In de spreekkamer van de dokter is het nog te vaak een taboe. Ook krijgen patiënten met dementie of met psychische aandoeningen en ouderen met een stapeling van klachten veelal nul op rekest. Twee op de drie verzoeken worden afgewezen. In 2021 kregen in Nederland 7666 mensen euthanasie. Dat klinkt misschien veel, maar we hebben het over slechts vierenhalf procent van alle sterfgevallen in Nederland. Veel vaker overlijden mensen bijvoorbeeld na palliatieve sedatie, waarbij het bewustzijn van een terminale patiënt wordt verlaagd en deze uiteindelijk aan zijn aandoening en door gebrek aan water en voeding overlijdt. Sedatie heeft een enorme vlucht genomen. Inmiddels gaat het om meer dan tweeëntwintig procent van alle sterfgevallen. Oftewel: een op de vijf mensen die in Nederland overlijden is door de dokter gesedeerd.
Hoe dat zo is gekomen? We weten het niet, want het ministerie van Volksgezondheid heeft de resultaten van een drie jaar geleden begonnen onderzoek over dit onderwerp nog altijd niet gepubliceerd. De toename kan een voortvloeisel zijn uit het feit dat steeds meer Nederlanders hun levenseinde willen regisseren en niet lijdzaam willen afwachten tot de natuur zijn werk doet. Maar er zijn ook signalen dat dokters vaker een euthanasievraag omzeilen en voor sedatie kiezen: een natuurlijke dood betekent geen rompslomp met toetsingscommissies en geen loodzware vervolging door het OM. Geen wonder, zou je zeggen, als topman Rinus Otte van het OM onomwonden zegt dat artsen zich wel drie keer moeten bedenken voor zij aan euthanasie beginnen. Geen wonder, als een arts die naar eer en geweten handelde, botweg moord in de schoenen wordt geschoven. Geen wonder, als het OM de toetsingscommissies openlijk wantrouwt omdat die mogelijk te weinig euthanasiezaken als onzorgvuldig beoordelen.
Na twintig jaar wetgeving staat de euthanasiepraktijk niet alleen op de tocht door een OM dat ten onrechte een prominente plek opeist. In de politiek groeit het conservatisme rond meer van onze verworvenheden. Dat bleek recent toen niet alleen de usual suspects tegen het schrappen van de bedenktijd bij abortus stemden. Ook mocht een afkeurende motie over een Hongaarse anti-LHBTI+-wet niet op steun rekenen van SGP, PVV, Ja21 en FvD. De wet Voltooid Leven lijkt het in dit tijdsgewricht niet te halen, ook al behoort dit onderwerp tot de vrije kwesties en is een grote meerderheid van de Nederlandse bevolking voor zo’n wet.
Zoals gezegd: we hebben een euthanasiewet waar we trots op mogen zijn. Maar ook hier geldt: handen af van onze verworvenheden. Twintig jaar zorgvuldige euthanasiepraktijk toont aan dat ook op dit terrein het OM gerust een stap terug kan doen. Euthanasie is geen recht, het uitvoeren is geen plicht, maar samen komen de dokter en de patiënt er uiteindelijk heus wel uit.
Fransien van Ter Beek en Dick Bosscher, Raad van Bestuur van de NVVE.