Met de woorden ‘vrije kwestie’ wordt bedoeld dat ieder Tweede Kamerlid vanuit persoonlijke overtuigingen kan stemmen. Hij/zij hoeft dus geen fractiediscipline in acht te nemen. Vrij stemmen is gebruikelijk bij medisch-ethische kwesties. De gedachte erachter is dat het belangrijk is om gewetensbezwaren ruimte te geven. In die zin is er dus niets nieuws. Waarom krijgt het dan toch zoveel aandacht? Omdat het ook nog iets anders betekent: dat stemming over voltooid leven überhaupt mogelijk is deze termijn.
De afgelopen vier jaar was stemming over voltooid leven geblokkeerd door het regeerakkoord uit 2017. Pas als zou zijn voldaan aan bepaalde voorwaarden mocht D66 de wet in stemming brengen. De vraag of je stemt vanuit je persoonlijke overtuiging of vanuit het fractiestandpunt was dus helemaal niet aan de orde. In het nieuwe regeerakkoord zijn geen blokkades opgenomen. Over voltooid leven staat er enkel (p. 36): “Over levenseindebegeleiding van ouderen op verzoek verschillen de meningen in de samenleving en in de politiek, ook in deze coalitie. Een ieder zal een persoonlijke afweging maken bij het initiatiefwetsvoorstel ‘toetsing levenseindebegeleiding van ouderen op verzoek’.” Uit die woorden volgt allereerst dat Kamerleden persoonlijke afwegingen mogen maken (de vrije kwestie). Maar ook dat het wetsvoorstel gewoon in stemming kan worden gebracht. Dat is het bijzondere van het nieuwe regeerakkoord. De vraag is of en wanneer D66 dat zal doen. De NVVE zal dit uiteraard op de voet volgen.
Tegelijkertijd heeft de ChristenUnie (CU) nu al gezegd dat ze een dergelijke wet niet zal uitvoeren. Vanuit de CU een begrijpelijk statement, maar welke gevolgen zou dat hebben? Het zou kunnen leiden tot een kabinetscrisis en -val omdat de uitvoerende macht (het kabinet) verplicht is gehoor te geven aan wetten van de wetgevende macht (parlement). Er zijn echter ook mogelijkheden om dit te ontwijken. Zo zou in de wet zelf bepaald kunnen worden dat deze pas op een later moment in werking treedt. Tot dat moment hoeft de wet nog niet uitgevoerd te worden. Een andere mogelijkheid is dat het kabinet besluit de aangenomen wet nog niet te tekenen. Het ondertekenen van een wet (contraseign genoemd) is een vereiste voor de geldigheid ervan (artikel 47 Grondwet). Door dit contraseign achterwege te laten zal de wet niet in werking treden. Dit kan echter worden ingehaald bij een volgende regeerperiode, op voorwaarde dat CU dan niet opnieuw in het kabinet zit. In beide gevallen is voor D66 de politieke winst binnen, maar wordt de uitvoering vertraagd. Als je het vergelijkt met opnieuw 4 jaar stilstand zou je dit zelfs een positief eindresultaat mogen noemen.
Belangrijk is nu dat die voltooid leven wet een meerderheid krijgt in de Tweede Kamer. En wat als dat niet gebeurt? Dan is al het bovenstaande een leuke theoretische exercitie, maar absoluut niet relevant.