Als het leven een last wordt
Hoe zorg je ervoor dat je het levenseinde krijgt dat je graag wilt? Dat passend is bij jou en het leven dat je geleid hebt? Door tijdig in gesprek te gaan met je naasten en je arts. Tijdig praten over je wensen, angsten en verwachtingen kan voorkomen dat de zorg rond je levenseinde niet passend is. Of dat er tijdens een crisis iets besloten wordt wat je eigenlijk niet had gewild, zoals opname in een ziekenhuis. In die gesprekken kan euthanasie ter sprake komen, maar in sommige situaties is dat ingewikkelder dan in andere.
De meeste mensen die om euthanasie vragen, doen dat omdat ze kanker in de laatste fase hebben, of een andere dodelijke aandoening. Maar soms vraagt iemand om euthanasie omdat er meerdere ouderdomsaandoeningen tegelijkertijd zijn. Vaak gaat het dan om een optelsom van medische en sociale problemen waarvoor geen echte behandelopties bestaan. Iemand kan bijvoorbeeld niet meer lezen, terwijl dat eerder het grootste genoegen was. Of muziek luisteren wordt onmogelijk, terwijl dat een belangrijke bron van zingeving was. Wanneer dit gepaard gaat met het wegvallen van het sociale netwerk, verlies aan regie over het leven en verlies van zin in het leven, kan ineens een grens worden overschreden. De dood is dan nog niet nabij, de pijn nog niet ondraaglijk. Maar alles bij elkaar zakt de kwaliteit van het leven onder een acceptabele grens. Of, zoals mensen weleens zeggen: ‘Nu haalt de grens mij in’. Dan kan het leven een last worden. En vragen mensen soms om euthanasie.
Voor artsen zijn dit ingewikkelde verzoeken om te beoordelen. Dat komt omdat het in deze situatie moeilijk is om te bepalen of er inderdaad geen alternatieven meer zijn, zoals de euthanasiewet voorschrijft. Moeilijker dan bij iemand met kanker in de laatste fase. Soms vraagt iemand bijvoorbeeld om euthanasie vanwege gevoelens van eenzaamheid. Dan kan het nuttig zijn om met eventuele naasten te spreken of er mogelijkheden zijn om dit te verbeteren. Soms ook kan het helpen om met een psycholoog, geestelijk verzorger of ouderenpsychiater te spreken, om te zien of nieuwe manieren van zingeving gevonden kunnen worden. De arts zal zich dus vooral afvragen hoe iemand het beste geholpen kan worden. En daarbij veel aandacht besteden aan het levensverhaal van iemand en proberen te achterhalen wat de achtergrond is van het verzoek. Is er een verborgen vraag achter de vraag? En dat onderzoeken kost tijd.
Juist omdat de vraag om euthanasie zo afhankelijk is van iemands levenshouding, is het belangrijk dat arts en patiënt elkaar goed kennen en er al eerder is gesproken over het levenseinde. Door tijdig in gesprek te gaan kunnen arts en patiënt samen een pad bewandelen en de verschillende mogelijkheden uitstippelen. Dat pad kan soms leiden tot euthanasie, maar ook tot het besluit dat andere mogelijkheden meer passend zijn. Er zijn bijvoorbeeld mensen die besluiten om onder begeleiding van de arts bewust te stoppen met eten en drinken, om zo de regie over het levenseinde volledig in eigen hand te houden. Weer anderen besluiten in overleg met de arts om te stoppen of niet te starten met levensverlengende behandelingen, zoals de behandeling van een longontsteking.
Er zijn vele mogelijkheden om het levenseinde waardig te laten verlopen. Euthanasie is er daar een van. Uiteindelijk gaat het erom dat patiënt, naasten en arts gezamenlijk optrekken. Om ervoor te zorgen dat iemand de zorg rond het levenseinde krijgt die het meest passend is.
Gert van Dijk is ethicus bij artsenfederatie KNMG en het Erasmus MC.