‘In de voorgaande jaren waren er bij mijn vrouw al tekenen van beginnende dementie merkbaar. Die werden gecompliceerd door de posttraumatische stressstoornis, PTSS, die zij door haar verleden in de jappenkampen had opgelopen. Zij wilde geen behandeling en weigerde onderzoek door de huisarts. Zo goed als moge-lijk heb ik haar “buien” kunnen verdragen, omdat er ook goede dagen waren. Daarom wilde ik doorgaan, tot het niet meer kon.
Vurig pleitbezorgster
In maart 2019 liepen de spanning en agressie zo hoog op dat opname noodzakelijk was. In de GGZ-instelling waar zij terechtkwam, werd de diagnose dementie gesteld en PTSS. Na die diagnose gaf Irene mij en de artsen en verpleegkundigen te verstaan dat zij niet meer verder wilde leven. Ik kon niet anders dan – hoe moeilijk dat voor mij ook was – haar doodswens respecteren.
Al in 2003 had zij een schriftelijke verklaring geschreven op een formulier van de NVVE, waarin zij de wens tot euthanasie uitsprak, indien zij dementerend zou worden. Op 13 mei 2006 heeft zij op een congres van D66 een motie ingediend en verdedigd over zelfbeschikking van ieder mens. Die motie werd aangenomen. Als lid, samen met mij, van de werkgroep euthanasie van politieke leden van de NVVE was zij een vurig pleitbezorgster van een laatstewilpil.
De geest overwint
In september, oktober en november van 2019 zijn er gesprekken geweest tussen Irene, mij en de arts en verpleegkundige van het Expertise Centrum Euthanasie. Een externe psychiater heeft haar na een onderzoek wilsbekwaam verklaard. Ook de SCEN-arts gaf zijn fiat.
Irene wilde haar waardigheid niet verliezen en wilde in volle bewustzijn afscheid kunnen nemen van mij, de kinderen en kleinkinderen. Zij kende ze gelukkig allemaal nog bij naam, hoewel zij soms de verkeerde noemde. Sommige vrienden, goede kennissen herkende zij al niet meer. Je weet nooit hoe snel haar aftakeling, de “ontgeesting”, zal gaan. Elke dag zag ik de aftakeling van de geest bij de andere patiënten op haar afdeling. Haar aftakeling wilde zij bij voorbaat voorkomen.
Op het Indisch Monument in Den Haag staat de tekst: “De Geest Overwint”. Dat tekent ook haar ten volle. Want door haar sterke geest en die van haar familie heeft zij als kind de verschrikkingen van 3,5 jaar in drie jappenkampen op Sumatra en de chaos van de Bersiap, de terreur van de strijdgroepen, vanaf eind 1945 in Batavia kunnen overleven. Een trauma! Daarbij kwam nog de ongastvrije ontvangst bij door Nederland, in december 1950, waar haar familie berooid aankwam, met alle ellende van dien. Ik bewonder haar moed en vrij zijn van angst.
Niet huilen
Woensdagmiddag, 22 januari, is het laatste gesprek geweest van de arts en verpleegkundige van het Expertisecentrum Euthanasie met Irene, onze twee kinderen en mij. Ik bezocht haar elke dag en merkte hoe snel haar vermoeidheid toenam. Soms stuurde zij mij zelfs eerder naar huis. Sinds augustus nam ik al elke dag afscheid van haar, wat me erg emotioneerde.
Op de ochtend van 10 februari nam zij afscheid van ons, de twee kinderen en zes kleinkinderen. Ze gaf eenieder een tissue met de woorden: “Niet huilen omdat oma doodgaat”. Tot op het laatste ogenblik bleef zij sterk en waardig. Ze wilde niet in bed, maar op haar eigen ligbank in haar kamer sterven. Mijn dochter bleef, met haar oudste en jongste dochter, samen met mij tot het laatst bij haar. Toen de arts de eerste injectie toediende, heb ik samen met haar de gospel "All day, all night, angels watching over me" gezongen, totdat zij wegzakte, na de tweede regel. Twee uur heb ik haar hand vastgehouden, omdat ik haar niet kon loslaten...
Mijn zoon was met de kleinkinderen in een andere ruimte bezig om het deksel van haar kist te beschilderen met bloemen, vlinders en gedichten. Het was een heel ontroerend en waardig afscheid, zoals zij dat zelf gewild had. Samen hadden we haar rouwkaart opgesteld, ze wilde in de beslotenheid van ons gezin gecremeerd worden.
Ik heb lang getwijfeld of ik haar verhaal zou delen. Uit respect voor haar moed en waardigheid heb ik het toch gedaan. Voor mij blijft het gevoel van heimwee over. Zij was de liefde van mijn leven, we zouden op 21 december van dit jaar vijftig jaar getrouwd zijn geweest. Ik ben trots op haar.’
