‘Hij was de laatste tien jaren een broos mens geworden, die zwager van mij. Altijd bedachtzaam en een aangenaam debater. Leo kwam uit een groot gezin ergens in het diepe zuiden. Vader was boer en moeder ontfermde zich over het grote gezin. ‘s Zondags liepen ze met zijn allen naar de kerk voor de mis. Leo ging naar de dorpsschool. Omdat hij uitblonk, mocht hij naar het gymnasium. Vanwege tuberculose moest hij bijna een jaar missen.’
‘In Utrecht studeerde hij natuurkunde. Door zijn tbc kon hij pas na een jaar of acht afstuderen. Daarna kreeg hij een baan als leraar. Op latere leeftijd leerde hij zijn vrouw Carola* kennen. Samen streken ze neer in Oude-Tongen. Er werden twee jongens geboren, met wie hij later graag fietste en zeilde.’
‘Toen Leo met pensioen ging, maakte hij samen met Carola leuke reisjes in eigen land. Ze gingen ook naar familie in Australië en Nieuw-Zeeland en naar Brazilië, waar hun oudste zoon en schoondochter woonden.’
Niet best
‘Helaas kwamen er lichamelijke klachten. Zijn longen waren al niet zo best vanwege zijn vroegere tbc, maar ook de wand van een grote slagader bleek uitgerekt te zijn, met een kans op een bloeding. Het grootste probleem was dat eerder al prostaatkanker was geconstateerd. Die werd bestreden met bestraling en hormoontherapie.’
‘Na een paar jaar werd het noodzakelijk om enkele stents in de slagader te plaatsen. Dat lukte, maar intussen bleek de tumor rond de prostaat allerlei problemen te veroorzaken in het darmgebied en de blaas. Eerst werd een katheter geplaatst, daarna bleek dat ook zijn ontlasting was ontregeld. De oncoloog en chirurg zagen zich voor een lastige opgave geplaatst.’
‘Leo bleef meestal rustig en accepteerde, in overleg, elke kans op herstel. Bij een bezoek was zijn standaardantwoord op onze vraag hoe het met hem ging: “niet best” of – heel openhartig – “slecht!”’
Hospice
‘Leo en Carola besloten hun huis met trappen en tuin te verkopen. Ze verhuisden naar een nieuw appartement in de buurt. De zoons vonden het een goed idee. Er waren inmiddels vier kleinkinderen geboren. Ondanks het verergeren van de kwaadaardige gezwellen genoot Leo van hen en deed hij alles om die vreugde in de twee gezinnen mee te maken. Zo maakte hij met een “pret-ambulance” nog een dagtocht naar Utrecht en omgeving en kwam daarbij langs zijn oude studentenkamer.’
‘Toen het voor Carola bijna onmogelijk werd om hem thuis te verzorgen, werd Leo in een hospice opgenomen. Daar werd hij liefdevol verzorgd. Carola zocht hem dagelijks op en deelde er ‘s avonds de warme maaltijd met hem.’
Uitgeput
‘Op een dag bezochten mijn vrouw en ik hem daar. We zagen dat het slecht met hem ging. Nadat Carola boodschappen was gaan doen, kwamen we te praten over zijn aanstaande dood. Uit de lade van zijn nachtkastje haalde hij een map tevoorschijn die hij van zijn huisarts had gekregen. Daarin zat een brief over euthanasie en palliatieve sedatie.’
‘Op hun verzoek had ik Leo en Carola al eens informatieboekjes van de NVVE gegeven over wilsverklaringen euthanasie en palliatieve sedatie. Leo vroeg ons om raad. Hij zei: “Ik ben helemaal klaar met het leven. Ik kan mijn bed niet meer uit en het enige wat ik nog van de wereld zie, is het plafond hier boven mij.”’
‘Wij vertelden hem dat een euthanasieverzoek volgens de wet kan worden ingewilligd als er sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden en als er geen redelijk uitzicht is op een waardige levensstaat. Leo hoorde ons aan en vroeg om een stuk papier. We vonden een blocnote. Leo schoof zijn kussens omhoog en begon te schrijven. Zin voor zin beschreef hij zijn lijden en schreef hij op hoe uitzichtloos het leven voor hem was. Het kostte hem veel inspanning. Hij zei dat hij dit niet veel later had moeten doen. Toen hij het verzoek ondertekende en dateerde, was hij uitgeput.’
Verdrietig, maar opgelucht
‘Van Carola hoorden we de volgende dag dat ze heel blij was dat Leo zijn wens op schrift had gezet. Hij had ook zijn zoons geïnformeerd. Zij waren verdrietig, maar opgelucht over de wens van hun vader. Een dag later kwam de arts langs. Zij las zijn euthanasieverzoek en stemde ermee in. Ze vroeg het advies van een SCEN-arts (Steun en Consultatie bij Euthanasie Nederland), die een paar dagen later bij Leo op bezoek later kwam. Ook zijn advies was positief.’
‘Begin maart kreeg Leo, in aanwezigheid van Carola en hun twee zoons, de dood waarnaar hij zo verlangde. Vlak voordat de lockdown door premier Rutte werd afgekondigd, stonden we met bijna 200 familieleden, vrienden en kennissen in het uitvaartcentrum waar Leo’s crematie plaatsvond. De beide zoons hadden de dienst geregeld en hun twee oudste zonen staken de kaarsen bij de kist van opa aan. Uit de herdenkingsrede van de dominee bleek dat Leo zijn afscheid al veel eerder zorgvuldig met haar had voorbereid.’
‘Het voelde goed toen ik als zwager, maar ook een beetje als consulent van de NVVE, bij zijn crematie aanwezig was. Met mijn informatie had ik hem hopelijk een beetje kunnen helpen. Carola, de zoons en hun echtgenotes leken niet alleen verdrietig, maar ook opgelucht dat Leo uit zijn lijden was verlost.’
*Omwille van hun privacy zijn de namen van Leo en Carola verzonnen.
