‘In november 2016 kreeg Bill de diagnose Alzheimer, dat was geen verrassing voor ons. Al langer viel ons op dat hij niet meer de heldere, alerte man was die wij kenden en van wie we zo hielden. Hij werd traag, hij kon verschillende handelingen niet meer uitvoeren en wat voor hem het ergste was: hij kon niet meer lezen en schrijven.’
‘Hij was al enkele jaren met pensioen na een werkzaam leven als advocaat. Dat beroep was zijn lust en zijn leven. Bij ons leverde het weleens stress op, want soms ging een cliënt voor het gezin. De cliënten liepen weg met hem.’
In gesprek
‘Na de diagnose was het meteen duidelijk voor Bill; hij wilde niet tot het gaatje gaan. Niet de afschuwelijke dehumanisering van deze ziekte, maar zelf de regie in handen houden. Meteen hebben wij de wilsverklaring van de NVVE ingevuld en zijn met de huisarts het gesprek aangegaan. Deze stond er in eerste instantie helemaal niet zo positief tegenover, want er dienden enkele rechtszaken tegen huisartsen, de zaak Tuitjenhorn liep nog. Geen aantrekkelijk perspectief voor onze eerste-lijns-zorg.’
‘Bill begon inmiddels ook zijn spraakvermogen wat te verliezen, afasie. De woorden zaten er wel, maar ze kwamen er moeilijk uit. Een logopediste hielp hem waar ze kon, maar eigenlijk hielp ze mij het meeste. Ze adviseerde me als naaste om hem nooit zélf het woord te laten vinden, dat leidt alleen maar tot onzekerheid. Probeer juist het woord voor hem te vinden. Daar heb ik veel aan gehad.’
‘We bespraken alles met de kinderen en gezamenlijk stelden wij een lijst met “objectieve criteria” voor euthanasie op. Als één of meer van deze zaken aan de orde zou zijn, zou Bill er klaar voor zijn. De kinderen namen een film op waarin hij, toen nog goed uit zijn woorden komend, vertelt waarom hij niet tot het ontluisterende einde van deze ziekte bij ons wilde blijven.’
Klaar
‘“Hoe heet die klootzak ook alweer? O ja, mijnheer Alzheimer”. In juli 2020 was Bill ineens woedend, hij beende scheldend het huis uit waar wij op dat moment logeerden. Het was spannend of hij de weg terug zou vinden. Toch liet ik hem gaan, hij had het nodig. Na enkele uren kwam hij thuis, weer helemaal rustig. Ik vertelde hem wat er was gebeurd en hij kon zich er niets van herinneren. In de auto op weg naar huis hadden wij de rust voor een goed gesprek. “Ik ben er klaar mee, ik ben er klaar voor”, waren zijn woorden. Nog niet helemaal overtuigd ging ik akkoord. 's Avonds vertelden wij het de kinderen. De tranen vloeiden rijkelijk. Wij beloofden elkaar er nog een mooie zomer van te gaan maken.’
‘Vanaf dat moment is Bill nooit meer boos geweest. Hij behield zijn humor en leek volkomen opgelucht. Wanneer het zou gaan gebeuren zei hem niet zoveel, het tijdsbesef was immers verdwenen. Als iemand ons spiegelde hoe je in het hier en nu moet leven, was hij het. De gesprekken met de inmiddels nieuwe huisarts, de vorige was met pensioen gegaan, verliepen mooi en liefdevol. Zij stond helemaal achter Bills keuze en ondersteunde ons op alle fronten. Eind augustus zat de SCEN-arts bij ons. Hij had zich grondig ingelezen en na enkele minuten zei hij dat hij er helemaal achter stond en bleef vervolgens nog een uur zitten, zo gezellig was het.’
Herinneringsweekend
‘Het afscheid werd gepland. Bill ging een paar dagen met zijn beste vrienden naar een hotel aan de kust. Vervolgens gingen wij met beide dochters een weekje naar Zwitserland, lekker wandelen in de bergen. Daarna kwamen er iedere dag een paar vrienden afscheid nemen en het laatste weekend voor zijn euthanasie hadden we een herinneringenweekend georganiseerd: zaterdagmiddag varen op de IJssel, 's avonds een etentje in een tent in het weiland, alles corona-proof op 1,5 meter afstand. Bill kreeg speeches en diapresentaties, die je normaal pas ná je dood krijgt. Wij sloten de avond al dansend af. De volgende ochtend nog een ontbijt en wandeling. Deze twintig mensen kregen zo ieder de ruimte en tijd om afscheid te nemen van Bill.’
‘Er restten ons nog twee dagen thuis met de kinderen en kleinkinderen. De schoonzonen organiseerden een whisky-proeverij, we wandelden met z'n allen. De laatste avond aten we met de volwassenen, nadat de kleinkinderen pannenkoeken mochten eten in de tent. Ook deze laatste avond eindigde dansend.’
Zo mooi
‘Op de ochtend van de euthanasie lagen Bill en ik dicht tegen elkaar aan. Om acht uur zei ik dat we maar op moesten staan, want vandaag gaat het gebeuren. “O ja?”, vroeg hij, hij had geen idee van de tijd. Bill mocht buiten sterven, op ons overdekte terras, in de zon, terwijl de vogels floten, de bloemen om hem heen stonden en zijn lievelingsmuziek klonk: Leonard Cohen, You want it darker. Op de vraag van de huisarts of hij er klaar voor was, antwoordde hij: “100%”. Hij dronk zijn drankje, nam een lekkere slok whisky na en zuchtte: “wat is dit mooi”.’
‘De tent stond nog steeds in het weiland en diende na Bills overlijden voor een doorloopcondoleance en enkele dagen later een afscheidsbijeenkomst. Alles kon Corona-proof, met voldoende afstand en praktisch buiten. Het was zo mooi, dat we nog lang in hogere sferen leefden. Natuurlijk heeft het gemis toegeslagen. Maar zo'n stervensproces, dat gun je iedereen.’
